انجمن متخصصان فضای سبز و منظر ایران
چارچوب پیشنهادی برای کارگروه منظر فرهنگی انجمن ایسلپ (ISLAP CLW)
◄ مقدمه
در گوشه و کنار جهان مناظری وجود دارند که بر خلاقیت و بینش ساکنان آن نقطه از زمین گواهی می‌دهند. این مناظر، که بخشی از هویت جمعی ساکنان زمین را تشکیل می‌دهند، منظر فرهنگی نامیده می‌شوند. سازمان علمی- فرهنگی یونسکو منظر فرهنگی را دارایی شاخصی می‌داند که حاصل تعامل دیرپای انسان و محیط طبیعی اوست. بشر در گذر زمان بر بستری از طبیعت اثر می‌گذارد و طبیعت هم به نوبه‌ی خود بر شیوه‌های زندگی انسانی تاثیری مستقیم دارد. کمیته‌ی منظر فرهنگی ایکوموس هم در تعریفی مشابه منظر فرهنگی را تصویری از تکامل سکونت‌گاه‌های بشری و جامعه‌ی انسانی در گذر زمان می‌داند که امکانات و محدودیت‌های فیزیکیِ بستر طبیعی و هم‌چنین نیروهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگیِ داخلی و خارجی بر آن تاثیر گذاشته اند. راهنمای عملیاتی یونسکو (2013) مناظر فرهنگی را به سه دسته‌ی کلی تقسیم‌بندی کرده است:
- مناظر فرهنگی اندیشیده.
- مناظر فرهنگی خودمتحول، که خود به دو زیردسته‌ی مناظر عتیق و مناظر متداوم تقسیم می شوند.
- مناظر فرهنگی تداعی‌گر.
منظر فرهنگی حاصل دانش تجربی و ادراک انسانی از محیط و نتیجه‌ی مدیریتِ خوبِ سرزمین توسط اوست که در گذر زمان به حیات دیرپای خود ادامه داده. مناظر فرهنگی بخشی از میراث فرهنگی بشر هستند که در دهه‌های اخیر ارزش‌گذاری شده و تحت حفاظت قرار گرفته‌اند. در فهرست میراث جهانی یونسکو 102 دارایی با عنوان منظر فرهنگی به ثبت رسیده‌اند. در میان آثار و دارایی‌های میراث جهانی ایران نیز، سه منظر فرهنگی به چشم می‌خورد: بم و منظر فرهنگی آن، باغ ایرانی و منظر فرهنگی میمند. این در حالی‌ست که، با توجه به قدمت این کهن سرزمین و تنوع گسترده‌ی محیطی آن، نمونه‌های منحصر‌به‌فردی از تعامل دیرپای انسان و محیط در سراسر کشور ایران وجود دارد که سزاوار ارزش‌گذاری و حفاظت هستند. مناظر فرهنگی نه تنها بخشی از هویت جمعی ما را تشکیل می‌دهند، بلکه میتوانند به عنوان نمونه‌ای از رابطه‌ی متوازن انسان و طبیعت الگویی برای مدیریت سرزمین در روزگار ما باشند.
◄ واژهنامه
|
منظر فرهنگی |
Cultural Landscape |
|
منظر اندیشیده (طراحی‌شده) |
Designed Landscape
|
|
منظر خودمتحول (خودسازمان‌یافته) |
Organically Evolved Landscape
|
|
|
|
|
منظر متداوم (زنده) |
Continuing Landscape
|
|
منظر عتیق (باستانی) |
Relict Landscape
|
|
منظر فرهنگی تداعی‌گر (وابسته) |
Associative Cultural Landscape
|
|
|
|
◄ تاریخچه ی کارگروه
فدراسیون بینالمللی معماران منظر به دو شیوه کلی به موضوع منظر فرهنگی می‌پردازد:
1-کارگروه منظر فرهنگی به عنوان یکی از هفت کارگروهِ کمیته‌ی تدبیر و تجربه‌ی حرفهای
2- کمیته‌ی علمی بینالمللی منظر فرهنگیِ ایفلا-ایکوموس به عنوان معتبرترین نهاد بینالمللی و تخصصی با موضوع منظر فرهنگی .
کمیته‌ی اخیر در سال 1971 و با عنوان کمیته‌ی علمی بینالمللی باغ‌ها و پهنه‌های تاریخی تشکیل شده و از سال 1999 با عنوانِ فعلی مشغول فعالیت است.
کمیته‌ی منظرفرهنگی انجمن ایسلپ نیز در سال 1390 تشکیل شده و از سال 1396 با عنوان کارگروه منظر فرهنگی ایسلپ به کار خود ادامه می‌دهد. خط مشی این کارگروه افزایش دانش و توان‌مندی معماران منظر، طراحان محیط و مهندسان فضای سبز و مشارکت آگاهانه‌ی آن‌ها در ادراک و ارزش‌گذاری و حفاظت از میراث منظر فرهنگی است. در طی سال‌های گذشته، خانم‌ها نوا توکلی‌مهر، سارا مرتضوی و مهندس آرمین پرهیزی راد دبیری کمیته‌ی منظر فرهنگی را برعهده داشته‌اند و در حال حاضر سرکار خانم فاطمه روستایی عهده دار مسئولیت مذکور هستند.
◄ هدف
1-کمک به شناسایی و ارزش‌گذاری تیپولوژی‌های مختلف مناظر فرهنگی.
2- شناسایی ابعاد گوناگون مناظر فرهنگی اعم از ملموس و ناملموس و فهم چگونگی پیوند میان محیط طبیعی و محیط مصنوع و کشف راز ماندگاری مناظر فرهنگی .
3-گسترش و ترویج رویکردهایی برای تلفیق توسعه و حفاظت در مناطقِ دارای مناظر فرهنگیِ ارزش‌مند.
◄ ماموریت
کارگروه منظر فرهنگی ایسلپ، همگام با کارگروه منظر فرهنگی ایفلا، برای افزایش سطح شناخت نسبت به ارزش‌های مناظر فرهنگی فعالیت کرده و به دنبال گسترش راه‌کارهایی برای شناسایی، ارزش‌گذاری، مستندسازی و حفاظت موثر از مناظر فرهنگی ایران است.
◄ چشمانداز
دستیابی به روش و بینشی که براساس آن توازن در رابطه‌ی تعاملی انسان و محیط برقرار است و مناظر فرهنگی به عنوان بستری برای بقای انسان و تداوم حیات او در تعامل با طبیعت حضوری پایا دارند.
◄ فعالیتها
موارد اصلی فعالیت کارگروه عبارتند از:
■ آموزش
- تعریف و برگزاری طرحهای آموزشی مرتبط با مناظر فرهنگی برای اعضای انجمن و دانشجویان رشتههای مرتبط.
- پیشنهاد طرحهای آموزشی مرتبط با مناظر فرهنگی برای عموم مردم با هدف افزایش آگاهی عمومی.
■ پژوهش و انتشارات
- فعالیت در زمینهی شناسایی، ارزش‌گذاری و مستندسازی مناظر فرهنگی ایران.
- انتشار و توزیع اطلاعات مربوط به پژوهشها و تجارب مرتبط در سطح ملی و بینالمللی، به ویژه در نشریات انجمن. (مجله‌ی علمی- پژوهشی منظر و مجله‌ی ترویجی پیام سبز)
- اطلاعرسانی و انتشار اخبار و رویدادهای جهانی و داخلی مرتبط با فعالیتهای کارگروه در وبسایت و شبکههای اجتماعی انجمن.
- انتشار سالانه گزارش فعالیتهای انجام شده توسط کارگروه.
■ همکاری با نهادها، سازمانها و موسسات داخلی و خارجی
- گفتگو و هماندیشی با دیگر کارگروههای انجمن و سازمانها و موسسات مرتبط داخلی و خارجی.
- پیشنهاد طرحهای پژوهشی و حرفهای در راستای حفاظت از مناظر فرهنگی.
- همکاری با کارگروه منظر فرهنگی ایفلا.
■ برگزاری رویدادها
- برگزاری جلسات دورهای اعضای کارگروه برای پیشبرد اهداف و برنامههای کارگروه.
- برگزاری نشست و سمینار در راستای اهداف کارگروه.
- ایفای نقش فعال در کنفرانسها و نشستهای برگزار شده توسط انجمن ایسلپ و ایفلا در موضوعات مرتبط با کارگروه
◄ اعضای کارگروه
اعضای کارگروه منظر فرهنگی از اعضای انجمن، اعم از دانشجویان، دانشآموختگان و متخصصان رشتههای مرتبط با حرفهی معماری منظر، طراحی محیطزیست و فضای‌سبز هستند، که در حوزه‌های مرتبط با مناظر فرهنگی فعالیت مستند داشته و به همکاری فعال با کارگروه علاقهمند هستند.
علاقه‌مندان به عضویت در کارگروه میتوانند درخواست عضویت خود را همراه با پیشینه‌ی تحصیلی و حرفهای خود به مسئول کارگروه ارسال نمایند. حضور در جلسات و مشارکت در فعالیتهای کارگروه پس از پذیرش عضویت، به منزلهی تمایل به ادامهی عضویت در کارگروه است.
◄ متون بالادستی
برخی از متون و اسنادی که به عنوان مرجع فعالیتهای کارگروه منظر فرهنگی به کار میروند عبارتند از:
- بیانیه‌ی نقش مناظر فرهنگی و پهنه‌های طبیعی مقدس در حفظ تنوع زیستی و فرهنگی.
- منشور فلورانس درباره‌ی باغ‌های تاریخی.